"Η ώρα του διαβόλου" του Φερνάντο Πεσσόα, σε σκηνοθεσία Γρηγόρη Αποστολόπουλου, στο Θέατρο Αριστοτέλειον. (Θεσσαλονίκη)
"Η ώρα του διαβόλου" του Φερνάντο Πεσσόα κυκλοφόρησε το 1989, σχεδόν πενήντα πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του δημιουργού. Κλειδοκράτορας ενός πλούσιου λογοτεχνικού έργου που αποκαλύφθηκε μετά τον θάνατο του, ο Πεσσόα καταξιώθηκε κυρίως μέσα από το δύσβατο και γοητευτικό μονοπάτι της υστεροφημίας. Ένα εύστοχο περίγραμμα του "γρίφου-Πεσσόα" δίνει ο Οκτάβιο Πας χαρακτηρίζοντάς τον: "Μυστηριώδη σαν το φεγγάρι το καταμεσήμερο, σιωπηλό φάντασμα του πορτογαλικού μεσημεριού".
Στην "ώρα του διαβόλου" η ποίηση εφορμά με εκρηκτικό τρόπο και κυριεύει τον πεζό λόγο. Στο έργο του Πεσσόα ο διάβολος αποκτά υλική υπόσταση, σάρκα και αίμα, κι εμφανίζεται μπροστά σε μια νεαρή, μυστηριώδη γυναίκα, έτοιμος να μιλήσει για την παντοδυναμία των ονείρων που δεν σαπίζουν ποτέ, για τη γοητεία των μουσικών που δεν γράφτηκαν ακόμη, για τα ανύπαρκτα όρια ανάμεσα στις θρησκείες, για το ψέμα και την αλήθεια. Οι δυο τους επιδίδονται σε ένα ιδιότυπο "μπραντεφέρ", σε μια διαρκή εναλλαγή των ρόλων του "κυρίαρχου" και του "υποταγμένου", σε μια ερωτική επαφή που στόχο έχει να γεννήσει έναν Ποιητή (!). Η συνομιλία των δύο αυτών προσώπων λειτουργεί μόνο κατ' επίφασιν, αφού σε δεύτερο —και πολύ ισχυρό πλάνο— κυριαρχεί ένας ανοιχτός διάλογος με τον Σαίξπηρ, τον Καντ, με ποιητές και φιλοσόφους. Ο διάβολος του Πεσσόα καταρρίπτει τη γενική ανθρώπινη δοξασία ενός διαβόλου βιαστή σωμάτων και διαφθορέα ψυχών. Ο διάβολος παρουσιάζεται ως κομιστής και διαχειριστής ονείρων, ως ιντελεκτουέλ παρατηρητής και κριτής των ανθρώπινων αδυναμιών και της φθαρτότητας των θνητών σωμάτων, που αρνείται να διαπράξει ασέβειες, όχι λόγω ηθικών φραγμών αλλά λόγω αδυναμίας αντίληψης της ηδονής. Ένας άφυλος και είρων, άγγελος πεπτωκώς. Το "απολωλός πρόβατο" που απομακρύνθηκε από το κοπάδι, λόγω πνευματικής ανωτερότητας.
Ο Γρηγόρης Αποστολόπουλος διασκεύασε το κείμενο και "μοίρασε" το δραματουργικό του υλικό σε δεκατρείς εικόνες, που διαδέχονται η μια την άλλη, με φρενήρεις ρυθμούς. Ο λόγος του Πεσσόα "κινείται" θολωμένος κι αδύναμος ν' αναπνεύσει μέσα στον καταιγισμό των εικόνων. Το κείμενο παραδίδεται σ' έναν διαρκή σκηνοθετικό ακκισμό, σ' ένα ανεπιτυχές φλερτ με την εκκεντρικότητα και την ανατροπή, κλωθογυρνώντας ουσιαστικά γύρω από σκηνοθετικά κλισέ κι ανακυκλωμένα ευρήματα κι από μια προσπάθεια να δοθεί ένα περίβλημα κινηματογραφικής αισθητικής, κυρίως μέσα από τη φλυαρία των αργόσυρτων τίτλων αρχής, λίγο μετά την έναρξη κι από τους γρήγορους ρυθμούς. Η τελική δυσάρεστη εντύπωση είναι πως ο λόγος βρίσκεται εκεί για να πλαισιώσει τις μουσικές επιλογές και τις υποτυπώδεις visual εικόνες που προβάλλονται στο βάθος της σκηνής. Μοναδική φωτεινή εξαίρεση η στιγμή που ο διάβολος παρουσιάζεται ως ροκ σταρ —φέρνοντας στο μυαλό τον Θεό dj που αναφέρει ο Φαλκ Ρίχτερ σε έργο του— που παρασύρει τα πλήθη και παρασύρεται ο ίδιος σ' έναν εκστατικό επαναλαμβανόμενο μονόλογο.
Ο Γιώργος Χρανιώτης είναι απολαυστικός στο πρώτο μέρος —στο κομμάτι της έκθεσης των πτυχών της μυστηριώδους φυσιογνωμίας του χαρακτήρα που ερμηνεύει— εκεί όπου εμφανίζεται σαν παιχνιδιάρικο άφυλο διαβολάκι, παραπέποντας σε φιγούρες κόμικ ή σε αντίστοιχους κωμικούς τύπους των λειτουργικών δραμάτων. Κατά τη διάρκεια της παράστασης παραδίδεται στην υπερβολή της προσπάθειας και του υπερ-παιξίματος και λειτουργεί ως μεγεθυντικός φακός των υποκριτικών αδυναμιών της συμπαίκτριας του, Τίνας Λεωνορά, που παραμένουν επιμελώς κρυμμένες στο "παρασκήνιο" μέχρι εκείνη τη στιγμή.
Φεύγοντας, εμφανίζεται επιβεβλημένη η —θετική και γόνιμη— ανάγκη αναζήτησης του κειμένου του Πεσσόα, για να εντοπιστούν αυτά που χάθηκαν στη σκηνή.
0 comments: