[...] Ο κλασικός φιλόλογος Ernst-Richard Schwinge θεωρεί τους Όρνιθες μία δεύτερη υποκατηγορία του φανταστικού τύπου ουτοπίας. Εν αντιθέσει προς τους Αχαρνής, η ουτοπία εδώ είναι, λέει, αποκομμένη από την πραγματικότητα· ως εκ τούτου, ο ποιητής δεν έχει ανάγκη να παρεμβαίνει, να μεταπλάθει τα ιστορικά γεγονότα, ενώ παράλληλα κινδυνεύει να μη γίνει κατανοητό το μήνυμά του από τον θεατή, το έργο του να εκληφθεί ως καθαρή ποίηση. Παρά την απουσία άμεσων πολιτικών υπαινιγμών, συνεχίζει ο Schwinge, οι Όρνιθες πρέπει να συνεξετάζονται με τη Σικελική εκστρατεία, το κράτος των πουλιών υπερτερεί ηθικώς των ιστορικών Αθηνών. Η ουτοπία οφείλει την "προτρεπτική της δύναμη", κατά τον Schwinge πάντοτε, στον φανταστικό, εξωπραγματικό χαρακτήρα του έργου. Ο θεατής υποχρεώνεται να αλλάξει άρδην τον τρόπο με τον οποίο βλέπει τα πράγματα. Η ουτοπία των Ορνίθων είναι η ποιητική αντιπρόταση στα ιστορικά δεδομένα (των ετών 415/4)".
Εν αντιθέσει προς τα έργα της πρώτης περιόδου, στις κωμωδίες της μέσης περιόδου έχουμε έναν άλλο τύπου κεντρικού ήρωα: τον αγρότη πρωταγωνιστή (Δικαιόπολις, Στρεψιάδης, Τρυγαίος, υπό μία έννοια και ο Δήμος των Ιππέων ανήκει σε αυτήν την κατηγορία) διαδέχονται αστοί (Πεισθέταιρος), γυναίκες (Λυσιστράτη, Θεσμοφοριάζουσες), διανοούμενοι (Ευριπίδης) ή κι ένας θεός (ο Διόνυσος στους Βατράχους). Έτσι, λοιπόν, ο Πεισθέταιρος τον Ορνίθων είναι ένα κράμα ιμπεριαλιστή πολιτικού, σοφιστή και ρήτορα, όπως κατεξοχήν φανερώνουν η ευφράδεια και η συλλογιστική του δεινότητα κατά τον αγώνα. Ο Ευελπίδης, από την άλλη, που μετά την ίδρυση της αυτοκρατορίας των πουλιών εξαφανίζεται από τη σκηνή, καλείται να διαδραματίσει ρόλο βωμολόχου.
[...] Στους Όρνιθες ο ποιητής αποφεύγει τους ευθείς πολιτικούς υπαινιγμούς καθώς επίσης και την διακωμώδηση σπουδαίων και διάσημων προσώπων της εποχής. Αυτό οφείλεται, ενδεχομένως, στην αλλαγή της σύνθεσης του κοινού. Μετά τον θάνατο του Περικλή άρχισε να υποχωρεί η ομοιογένεια του κοινού υπό την πίεση συμφερόντων που είχαν οι διάφορες πολιτικές παρατάξεις. Η αλλαγή αυτή στη σύνθεση του κοινού, συνεπεία πολιτικών ανακατατάξεων, δεν μπορούσε φυσικά να αφήσει ανεπηρέαστους και τους όρους της επικοινωνίας μεταξύ ποιητών και θεατών. Αρνητικά φαινόμενα, για τα οποία μπορούσε κανείς να γελάει ακόμη επί εποχής Αχαρνέων "δημοσίως και από κοινού εν γνώσει της συλλογικής του ισχύος", ήταν πλέον αδύνατον να καυτηριάζονται κατά τρόπο εξίσου άμεσο, από φόβο μήπως προσβληθεί κάποια συγκεκριμένη ομάδα συμφερόντων. Η τεταμένη ατμόσφαιρα πριν από τη Σικελική εκστρατεία αλλά και κατά τη διάρκειά της δεν επέτρεπε την άρθρωση πολιτικού λόγου ή τη διατύπωση αιτιάσεων σε σχέση με το μεγάλο εγχείρημα που τόσες προσδοκίες είχε εμπνεύσει. Αυτά τα δεδομένα υποχρέωσαν τον Αριστοφάνη να εξεύρει νέο πλαίσιο για την κωμωδία. Με το να μεταθέτει ο ποιητής τη δράση σε έναν ουτοπικό χώρο που έχει φανταστικά στοιχεία, απομακρύνεται από το άμεσο πολιτικό γίγνεσθαι, μολονότι υπάρχει αναφορά στην πραγματικότητα τόσο με τον γενικό χαρακτήρα της συγκεκριμένης κωμωδίας όσο και με χαρακτηριστικούς κειμενικούς δείκτες κατάλληλα διασκευασμένους. Επίσης με το να εντάσσει ο Αριστοφάνης τα αθηναϊκά δεδομένα σε ένα ουτοπικό πλαίσιο μπορεί κάλλιστα να καλλιεργήσει την αμφιβολία στους θεατές, να τους καταστήσει καχύποπτους απέναντι σε αυτόν τον υπέρμετρο ιμπεριαλισμό. [...] Με τους Όρνιθες, λοιπόν, οδεύουμε προς μια εφαρμοσμένη ουτοπία. Εντοπίζονται κάποια στοιχεία μεταγενέστερων ουτοπιών, όπως ο αναχωρητισμός (τοπικό στοιχείο), το εξωπραγματικό κλίμα (φανταστικό στοιχείο), κάθε είδους ευημερία (ευδαιμονιστικό στοιχείο), επιπλέον δε ένα ταξίδι ως εισαγωγή αλλά και ένα πρόσωπο κινούμενο μεταξύ ουτοπίας και πραγματικότητας (Τηρεύς).
Bernhard Zimmermann, "Ουτοπικά στοιχεία και ουτοπία στις κωμωδίες του Αριστοφάνη", στο: Γεώργιος Δ. Κάτσης (επιμ.), Θάλεια, Αριστοφάνης Δεκαπέντε μελετήματα, Σμίλη, Αθήνα 2007, σ. 353-358.
Τώρα στη θεατρική σκηνή
Όρνιθες του Αριστοφάνη, σε απόδοση κειμένου και σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα.
Στους Όρνιθες πρωταγωνιστικό ρόλο παίζουν το φανταστικό κι η ουτοπική επιθυμία. Θέμα του είναι η φυγή του βασανισμένου κι ειρηνόφιλου ανθρώπου για μια χώρα που επικρατεί μια παραμυθένια ειρήνη. Δυο καλοί πολίτες φεύγουν απ’ τον τόπο τους και φτιάχνουν ανάμεσα στον ουρανό και τη γη τη Νεφελοκοκκυγία (κατοικία κούκων στα σύννεφα), όπου βασιλεύουν τα πουλιά. Το κακό είναι ότι σε λίγο βρίσκονται εκεί κι άλλοι άνθρωποι, οι φαύλοι της Αθήνας που θέλουν να πάρουν μέρος στην ίδρυση της νέας πόλης. Έτσι ο Αριστοφάνης έχει την ευκαιρία να φέρει πάνω στη σκηνή μιαν ολόκληρη σειρά από εκπληκτικούς τύπους που ο καλύτερος εκπρόσωπός τους είναι ένας ποιητής που θα ήθελε να μεταμορφωθεί σε αηδόνι. Σε λίγο αναγγέλλεται και μια πρεσβεία των θεών. Με την κωμωδία αυτή ο Αριστοφάνης διακωμωδεί τους συκοφάντες και τους δημοκόλακες ακόμα και τις θεωρίες για νέα πολιτεύματα.
info: Μουσική Μάνος Χατζιδάκις, σκηνικά Μανόλης Παντελιδάκης, κοστούμια Βάλια Μαργαρίτη, Μανόλης Παντελιδάκης, χορογραφίες Κυριάκος Κοσμίδης, φωτισμοί Γιώργος Τέλλος, μουσική επιμέλεια/διδασκαλία Αλέξιος Πρίφτης.
Παίζουν: Βασίλης Χαραλαμπόπουλος, Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος, Κώστας Μπερικόπουλος, Γιώργος Χρυσοστόμου, Βαγγέλης Χατζηνικολάου, Σωκράτης Πατσίκας, Αγορίτσα Οικονόμου, Σταύρος Σιόλας, Μάρα Βλαχάκη, Προκόπης Αγαθοκλέους.
Χορεύουν: Ivan Svitailo, Σοφία Μιχαήλ, Alain Rivero.
Μια παραγωγή του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Κρήτης.
Μια παραγωγή του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Κρήτης.
30, 31 Ιουλίου Θέατρο Δάσους, Θεσσαλονίκη.
1 Αυγούστου Αμφιθέατρο Σίβηρης, Χαλκιδική και περιοδεία σε πόλεις της Ελλάδας.
0 comments: