Τελείως συνειδητά κατάστρεψα το παλιό "λαϊκό έργο" και στην μορφή του και στο ήθος και προσπάθησα σαν δραματικός χρονογράφος να βρω την καινούργια φόρμα του "λαϊκού έργου". Αυτή η νέα φόρμα είναι περισσότερο μια διηγηματική παρά μια δραματική. Συνεχίζει περισσότερο την παράδοση των συγγραφέων "λαϊκών έργων".
Το δραματικό κυρίως θέμα όλων των έργων μου είναι ο συνεχής πόλεμος ανάμεσα στο συνειδητό και στο υποσυνείδητο. Η παρωδία δεν μπορεί να είναι ο σκοπός μου. Την μισώ την παρωδία. Διότι η παρωδία δεν έχει, κατά τη γνώμη μου, να κάνει τίποτα με τη δραματική τέχνη.
[...] Με το ξεμασκάρεμα της συνείδησης κατορθώνω φυσικά ένα χτύπημα ενάντια σε αυτά τα καταστρεπτικά ένστικτα και γι' αυτόν τον λόγο συμβαίνει να βρίσκουν πολλοί άνθρωποι τα έργα μου σαν απαίσια και αντιπαθητικά γιατί ακριβώς δεν μπορούν να ταυτιστούν με τις φρικιαστικές πράξεις που συμβαίνουν. Οι αποτρόπαιες πράξεις τους απωθούν. Τις αναγνωρίζουν και δεν μπορούν να τις ζήσουν. Για μένα υπάρχει μόνο ένας νόμος. Ο νόμος της αλήθειας.[1]
Ο συγγραφέας Φραντς Ξάβερ Κρετς γράφει για τον Χόρβατ:
Η ουσιαστική δραματουργική ανακάλυψη του Χόρβατ βρίσκεται στο γεγονός ότι αυτός έδωσε στο θέατρο τέτοια έργα, που αρνούνται να δώσουν —για χάρη δήθεν της τέχνης και και εις βάρος της πραγματικότητας— ιδεολογικά περιεχόμενα από τα οποία μπορεί κανείς να κάνει σκέψεις μόνο σε ότι αφορά την ιδιοφυΐα του γράφοντος, αλλά καθόλου για την ρεαλιστική κατάσταση του "μικρού ανθρώπου" την οποία ακριβώς εξετάζει το λαϊκό θέατρο από τον Χόρβατ κι έπειτα.
Αυτός ακριβώς ο βαθμός προσέγγισης της πραγματικότητας που κατόρθωσε ο Χόρβατ, με το να αρνείται συνειδητά να παρουσιάσει μια φαινομενική συνολικότητα ενώ επιδιώκει αντί αυτού να οδηγήσει στην αναγνώριση νομοτελειακών δομών με μια μέθοδο λιτότητας, αποτελεί ορόσημο για μια αναγέννηση του λαϊκού θεάτρου. Αυτό σημαίνει πως ο Χόρβατ ανακάλυψε την αγλωσσία σαν παράγωγο της έλλειψης συνειρμών της γλώσσας όταν αυτή δεν είναι πια σε θέση να θυμίσει σε αυτόν που την μιλά το ουσιαστικό νόημα των λέξεων που η γλώσσα —σαν κώδικας επικοινωνίας— θα έπρεπε να εννοεί. Η αγλωσσία έχει σαν αποτέλεσμα την δημιουργία ενός προλεταριάτου των άγλωσσων, δηλαδή εκείνη την ακραία μορφή του μορφωμένου καπιταλισμού, που δεν εκμεταλλεύεται μόνο τα θύματά του, αλλά τους επιβάλει και την ανάλογη "σιωπή".
[...] Ο Χόρβατ τοποθέτησε αυτή τη διαδικασία της αγλωσσίας σαν κέντρο βάρους της εργασίας του. Ανεξάρτητα αν αυτό είναι πολύ δύσκολο να κατανοηθεί, ακριβώς γιατί αυτή η αγλωσσία δεν παρουσιάζεται —όπως στα δικά μου έργα— με πραγματική σιωπή, αλλά αποκαλύπτεται μέσα από γλωσσικά υποκατάστατα όπως κοινοτυπίες, παπαγαλισμούς, κλισέ, παροιμίες, λαϊκές σοφίες, φόρμες ευγένειας και δυσανασχέτησης κ.λ.π. δηλαδή με μια γλώσσα που βρίσκεται στα φτηνά ρομάντζα, σε εκλαϊκευμένες φυλλάδες, σε στιχάκια ημερολογίου. Μια γλώσσα κλισέ, πνευματική φτώχειας και ημιμάθειας. Πρέπει όμως να κατανοηθεί καθαρά πως αυτή η γλώσσα —δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο εκφράζονται οι φιγούρες του Χόρβατ— δεν έχει να κάνει τίποτα με αυτό που πραγματικά τους συμβαίνει, αλλά με αυτό που συνέβη στη διαπαιδαγώγηση τους, στους γονείς τους και στους παππούδες τους.
[...] Ο Χόρβατ έχει ένα μοναδικό συναίσθημα ευθύνης απέναντι στο θέατρο. Το θέατρο είναι πολιτικό και πρέπει να είναι γιατί παίζεται μπρος στον κόσμο και δείχνει τον κόσμο. Κι αυτή είναι μια διαδικασία ούτως ή άλλως πολιτική σε μόνιμη βάση. Εδώ έκανε ο Χόρβατ υποδειγματική δουλειά: δεν προδίδει τους ήρωές του, ούτε τους ηρωοποιεί. Τους αντιμετωπίζει πρακτικά. Αυτή η άντληση της δουλειάς του από την πραγματικότητα δημιούργησε τον νέο τύπο του λαϊκού έργου και κατά συνέπεια τον νέο ρεαλισμό, πράγμα για το οποίο δεν έχει προσφέρει μόνο αυτός υπηρεσίες. Αυτό όμως που κάνει τον Χόρβατ να ξεχωρίσει είναι η τιμιότητα και η κατανόηση απέναντι στους ήρωές του. Αυτό μας δίνει μια γραμμή. Ο Χόρβατ πρέπει να καταλάβει πώς μόνο αν πιστεύεις στην πραγματικότητα της ζωής μπορείς να κάνεις πιστευτή στους θεατές την πραγματικότητα της σκηνής. Με αυτόν τον τρόπο έγινε ένα μεγάλο βήμα από το ιδεαλιστικό θέατρο του ψυχολογισμού προς το θέατρο κοινωνικής κριτικής.[2]
[1]Έντεν φον Χόρβατ, Κάζιμιρ και Καρολίνα, πρόγραμμα παράστασης, Εθνικό Θέατρο, Αθήνα 1981, σ. 6.
[2] Στο ίδιο, σ. 8-9.
Τώρα στη θεατρική σκηνή
Ο Γιώργος Κιμούλης διασκεύασε και σκηνοθέτησε το έργο του Χόρβατ, Δον Ζουάν-η επιστροφή.
Το έργο περιγράφει έναν κόσμο όπου οι αξίες έχουν νοθευτεί πλήρως, οι άνθρωποι νιώθουν χαμένοι, μπερδεμένοι, υποτιμημένοι και ακυβέρνητοι. Το χρήμα έχει χάσει κάθε αξία, ενώ επικρατεί κοινωνική ανασφάλεια και κρίση ταυτότητας. Βρισκόμαστε στο απόγειο ενός όχι μόνον οικονομικού, αλλά, πάνω απ’ όλα, συναισθηματικού πληθωρισμού. Πόσο διαφορετικές είναι οι συνθήκες απ’ αυτό που βιώνουμε σήμερα;
Σ΄ έναν τέτοιο τόπο, που καταρρέει, επιστρέφει ο Δον Ζουάν, ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος της απελεύθερης νοοτροπίας και του "ευ ζην", ηλικιωμένος και κουρασμένος από την αδηφάγα πορεία του και όλη αυτήν την προσπάθεια που έχει κάνει, ώστε να μπορέσει να "ζήσει κάθε του επιθυμία". Συναντάται, έτσι, με όλες τις γυναίκες που έχει καταστρέψει στο παρελθόν, δηλώνοντας πως έχει αλλάξει και ζητώντας συγχώρεση. Η πραγματικότητα όμως είναι άλλη: κανείς δεν αλλάζει νοοτροπία και στάση ζωής, αν στην ουσία δεν σέβεται και δεν αγαπάει την ίδια τη ζωή. Όχι μόνον τη δική του, αλλά και όλων των άλλων… Ο Δον Ζουάν είναι ο μόνος επιζών άνδρας ενός ναυαγίου, που «ξυπνάει» σ΄ έναν κόσμο που καταρρέει , ανήμπορος, σε ένα χειρουργικό κρεβάτι ενός παλιού εγκαταλελειμμένου νοσοκομείου σε κάποιο νησί. Επτά νοσοκόμες , επτά γυναίκες που έχει πληγώσει στο παρελθόν και στο πρόσωπό τους αντικατοπτρίζεται η συγνώμη του σ΄ ολόκληρο το γυναικείο φύλο, καλούνται να τον περιθάλψουν!
Σκηνικά Pawel Dobrzycki, Κοστούμια Ιωάννα Τιμοθεάδου, Φωτισμοί Κατερίνα Μαραγκουδάκη, Κινησιολογική Επιμέλεια Έλενα Γεροδήμου, Video Δημήτρης Ζώγκας.
Παίζουν: Γιώργος Κιμούλης, Ταμίλα Κουλίεβα, Φαίη Ξυλά, Δήμητρα Παπαδήμα, Κατερίνα Γερονικολού, Άννα Έλενα, Παρασκευή Κατσάνη, Βασιλική Μπισαράκη.
16,17 Ιουλίου. Θέατρο Κήπου, Θεσσαλονίκη και περιοδεία σε πόλεις της Ελλάδας.
0 comments: