ΣΚΗΝΟΒΑΣΙΕΣ -- Κριτική: 'Δε σε ξέχασα ποτέ' από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος

(3-2-2018)

Γράφει ο Κορνήλιος Ρουσάκης

"Δε σε ξέχασα ποτέ" του Λέοντα Α. Ναρ, σε σκηνοθεσία Μιχάλη Σιώνα, από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (σε επιλεγμένους χώρους στην Ελλάδα και το εξωτερικό)

Με αφορμή μια συνάντηση-επανένωση εβραίων, στο έργο του Λέοντα Α. Ναρ πραγματοποιείται μια καταβύθιση στην μακραίωνη ιστορία της θεσσαλονικιώτικης εβραϊκής κοινότητας, στις πτυχές του σεφαραδίτικου πολιτισμού. Ξεκινώντας από το ιντριγκαδόρικο (στις μέρες μας) και γόνιμο ερώτημα της διαφοράς ανάμεσα σε πρόσφυγα και μετανάστη που θέτει ο ξενιτεμένος εγγονός της ηρωίδας στην έναρξη της παράστασης και παρακολουθώντας τον ταραχώδη βίο της Ζάνας, της τραγουδίστριας γιαγιάς του, το έργο εκθέτει μια πολυπρισματική εικόνα της ζωής των εβραίων της πόλης στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Μια εικόνα που απομακρύνεται από τη "βιτρίνα" της οικονομικής ευμάρειας της εποχής και από τις εντυπωσιακές μονοκατοικίες της οδού Βασιλίσσης Όλγας και "βουτά" στα σοκάκια του Φραγκομαχαλά. Εκεί που τα αρώματα είναι διάχυτα, οι μνήμες ζωντανές και οι έρωτες (κάποιες φορές) ανεκπλήρωτοι.

Το κείμενο αναζητά κι επιδιώκει εμφανώς την προσέγγιση της ουσίας -να αναδείξει εικόνες, να ζωντανέψει μνήμες-, φλερτάρει όμως διαρκώς με την επιφάνεια των πραγμάτων. Μοιάζει να μην "αναπνέει" παραστασιακά, εγκλωβισμένο από την ασφυκτική πίεση των πολλών τραγουδιών που γέρνουν την πλάστιγγα του όρου "μουσικοθεατρικό" θέαμα προς το πρώτο συνθετικό. Η δύναμη του στίχου και του ήχου θαμπώνει τα δραματουργικά στοιχεία του κειμένου, μετατρέποντας τον λόγο -σε αρκετά σημεία- σε μια διεκπαιρεωτική γέφυρα ανάμεσα στα τραγούδια. Είναι τόσο καίρια η συγκίνηση που προκαλεί το άκουσμα του "Adio Kerida" που αποδυναμώνει οτιδήποτε προηγήθηκε ή έπεται.

Η Σοφία Καλεμκερίδου και ο Γρηγόρης Παπαδόπουλος απογυμνωμένοι από κάθε στοιχείο δραματοποίησης και υπερπαιξίματος, κινούνται με άνεση μέσα στην παραστασιακή φόρμα του θεάτρου-διάλεξη, μέσα στα όρια που θέτει η σκηνοθετική προσέγγιση του Μιχάλη Σιώνα. Η σκηνική πρόθεση αμεσότητας και λιτότητας επιτυγχάνεται αποτελεσματικότερα εκεί που το θέατρο συναντά τον κινηματογράφο και ο λόγος την εικόνα, τη στιγμή που οι μουσικοί (που συνεπικουρούν το θέαμα ζωντανά στη σκηνή) καλούνται να "προβάρουν" λόγια, να πασάρουν ατάκες και να λάβουν μέρος σε ένα live "κινηματογραφικό" γύρισμα, εκεί που τα ντοκουμέντα της ιστορίας της ισραηλιτικής κοινότητας προβάλλονται πάνω σε έπιπλα, σε μαντήλες, σε φακέλους, στα σώματα των ηθοποιών, σαν να ξεπηδούν μέσα από τις ψυχές των ανθρώπων, στο σημείο που το καθημερινό προσωπικό βίωμα, η ατομική ιστορία συναντάται με την Ιστορία.

Η παράσταση επιχειρεί να κινηθεί στον άξονα του χειροποίητου ντοκυμαντερίστικου θεάτρου, στην κατεύθυνση ενός παραστασιακού γεγονότος που συντίθεται και δημιουργείται στο "εδώ και τώρα", αυτή τη στιγμή, πάνω στη σκηνή. Το εγχείρημα ξεκάθαρα εμφανές αλλά ανολοκλήρωτο. Με εξαίρεση τον άμεσο και τραχύ -ουσιαστικά καίριο δραματουργικά- τρόπο που περιγράφονται τα φρικιαστικά πειράματα στα οποία υποβλήθηκαν οι εβραίοι (στιγμή που φέρνει αστραπιαία στο μυαλό τις αντίστοιχες καθηλωτικές περιγραφές των ακρωτηριασμών στα ανήλικα πειραματόζωα, στο "Confiteor" του Ζάουμε Καμπρέ) τόσο το κείμενο όσο και η παράσταση στερούνται δραματουργικών χυμών και μένουν σε ένα πρώτο άγουρο επίπεδο σκηνικής έκθεσης, στην απλή και διαρκή παροχή πληροφορίας.