Το Τρίτο Κύμα που σάρωσε τα πάντα

Το Τρίτο Κύμα ήταν ένα πείραμα πάνω στη φύση του φασισμού και των αιτίων της υποστήριξής του από απλούς ανθρώπους, που έγινε τον Απρίλιο του 1969 σε ένα γυμνάσιο του Πάλο Άλτο της Καλιφόρνια, από τον δάσκαλο Ρον Τζόουνς. Αν και ξεκίνησε σαν απλή άσκηση πειθαρχίας, το πείραμα προς το τέλος του ξέφυγε από τον έλεγχο, και τέλειωσε με πρωτοβουλία του δασκάλου με έναν διδακτικό, όσο και οδυνηρό τρόπο.
Ο Τζόουνς δίδασκε παγκόσμια Ιστορία στις μεσαίες τάξεις του γυμνασίου. Όταν η διδασκαλία έφτασε στην περίοδο της ναζιστικής Γερμανίας, μέσα στη τάξη τέθηκε το ερώτημα: "πως μπορεί ο γερμανικός λαός να ισχυρίζεται ότι είχε άγνοια για την εξόντωση των Εβραίων;".
Ο Τζόουνς ομολογεί ότι δεν ήξερε να απαντήσει στην απορία των μαθητών του. Αποφάσισε όμως να κάνει ένα πείραμα στην τάξη πάνω στο θέμα αυτό. Το πείραμα κράτησε πέντε μέρες.

Ξεκίνησε εισάγοντας τους 30 μαθητές της τάξης του στην έννοια της πειθαρχίας, το κύριο χαρακτηριστικό του ναζισμού. Έτσι ξεκίνησε ή μάλλον διέταξε (όπως λέει ο ίδιος) να υιοθετήσουν οι μαθητές μια «στάση προσοχής», όταν κάθονται στα θρανία (γόνατα σε ορθή γωνία, ίσια ραχοκοκαλιά, κλπ). Οι μαθητές όχι μόνο δέχτηκαν να κάθονται προσοχή, αλλά μετά από μια μικρή εξάσκηση κατόρθωσαν να μπαίνουν από τον διάδρομο στην τάξη και να κάθονται σε στάση προσοχής στα θρανία μέσα σε 5 δευτερόλεπτα. Στη συνέχεια ο Τζόουνς επέβαλε και άλλα στοιχεία πειθαρχίας, πχ απαίτησε οι μαθητές να απαντούν στις ερωτήσεις του με τρεις λέξεις το πολύ! Με έκπληξη ο Τζόουνς διαπίστωσε ότι, παρ’ όλο που η συμπεριφορά του ήταν δικτατορική, οι μαθητές όχι μόνο υπάκουαν αλλά άρχισαν να συμμετέχουν πιο έντονα στο μάθημα απ’ ότι πριν από το πείραμα.

Στη συνέχεια διέταξε τους μαθητές να φωνάζουν το σύνθημα "Δύναμη μέσα από την κοινότητα", πράγμα που οι μαθητές έκαναν με μεγάλο ενθουσιασμό. Στο τέλος του μαθήματος, καθιερώθηκε και ο χαιρετισμός μεταξύ των μελών της κοινότητας αυτής: Το δεξί χέρι υψωμένο στον ώμο, με τα δάχτυλα λυγισμένα σαν κύμα που ετοιμάζεται να σκάσει. Ο Τζόουνς ονόμασε τον χαιρετισμό αυτό "Τρίτο Κύμα", γιατί υποτίθεται ότι το τρίτο κύμα που φθάνει στην ακτή είναι και το δυνατότερο, είναι προφανής όμως η σχέση τόσο με το Τρίτο Ράιχ όσο και με το χαιρετισμό ανάμεσα σε μέλη του Ναζιστικού Κόμματος. Παρ' όλα αυτά, η τάξη υιοθέτησε τον χαιρετισμό αυτό, και σύντομα άλλοι μαθητές, παρατηρώντας τον χαιρετισμό έξω από την τάξη, ρωτούσαν περί τίνος πρόκειται, και αν θα μπορούσαν και αυτοί να γίνουν μέλη στο Τρίτο Κύμα.
Το επόμενο βήμα ήταν να εκδώσει "ταυτότητες μέλους" για όσους μαθητές ήθελαν να συνεχίσουν το πείραμα. Ούτε ένας μαθητής δεν θέλησε να αποχωρήσει από το πείραμα. Όταν μοίραζε τις ταυτότητες ο Τζόουνς σημάδεψε τρεις από αυτές με ένα κόκκινο Χ και είπε στους αντίστοιχους μαθητές που τις πήραν ότι αυτοί οι τρεις έχουν ειδική αποστολή "να αναφέρουν (στον Τζόουνς) τους μαθητές που δεν συμμορφώνονται στις υποδείξεις".

Στο σημείο αυτό ο Τζόουνς άρχισε να ανησυχεί, γιατί ενώ είχε αναθέσει μόνο σε τρεις να κάνουν τον χαφιέ, περίπου 20 μαθητές(!) με δική τους πρωτοβουλία άρχισαν να "καρφώνουν" τους συμμαθητές τους για παράβαση των κανόνων. Ακόμα οι μαθητές έπαιρναν δικές τους πρωτοβουλίες, για να αυξήσουν την ισχύ των κανόνων. Έτσι, ο Ρόμπερτ, ένα από τα πιο μεγαλόσωμα παιδιά μέσα στην τάξη και από τους τελευταίους μαθητές σε απόδοση στα μαθήματα, ζήτησε από τον Τζόουνς να του επιτρέψει να γίνει ο σωματοφύλακας του (!). Όταν ο Τζόουνς τον δέχτηκε ο Ρόμπερτ, που ήταν "αθέατος" ως μαθητής, μέχρι τότε, άρχισε να περπατάει καμαρωτός δίπλα στο δάσκαλο και να χαιρετάει τους πάντες με το χαιρετισμό του "τρίτου κύματος".

Από τους 30 μαθητές στην τάξη μόνο τρία κορίτσια που ήταν και οι καλύτερες μαθήτριες της τάξης, δεν συμμετείχαν ολόψυχα στην "κοινότητα", αλλά έπαιρναν μέρος στις διάφορες δραστηριότητες σχεδόν μηχανικά. Όπως λέει τώρα ο Τζόουνς, οι άριστες αυτές μαθήτριες φαίνονταν "σαν πνευματικά καθυστερημένες" μέσα στην στρατιωτική ατμόσφαιρα της "κοινότητας".

Σύντομα ο Τζόουνς κατάλαβε ότι τα πράγματα είχαν αγριέψει. Όχι μόνο οι μαθητές είχαν γίνει ναζιστόμουτρα, αλλά, όπως ομολογεί, και στον ίδιο είχε αρχίσει να αρέσει ο ρόλος του δικτάτορα!Προσπαθώντας να βρει τρόπο να κλείσει το πείραμα είπε στους μαθητές ότι το πείραμα δεν ήταν πείραμα αλλά πραγματικά είχαν δημιουργηθεί σε όλα τα γυμνάσια της Αμερικής "κοινότητες" σαν τη δική τους, που σκοπός τους ήταν να αλλάξουν το πολιτικό καθεστώς της Αμερικής. Ανακοίνωσε δε, ότι την επόμενη μέρα (την Παρασκευή) θα γινόταν μεγάλη "συγκέντρωση" στο αμφιθέατρο του σχολείου, στην διάρκεια της οποίας κάποιος νέος υποψήφιος πρόεδρος της Αμερικής θα ανακοίνωνε τη δημιουργία του "τρίτου κύματος".

Μάλιστα, για να γίνει πιο πιστευτός, διέταξε να απομακρυνθούν από την τάξη οι τρεις μαθήτριες που αντιδρούσαν στο "τρίτο κύμα" και να κλειστούν στη βιβλιοθήκη του σχολείου υπό φρούρηση. Και ενώ ο Τζόουνς περίμενε ότι κάποιοι μαθητές θα βάζανε τα γέλια, όχι μόνο δεν έγινε κάτι τέτοιο, αλλά οι μαθητές άρχισαν να φωνάζουν ενθουσιασμένοι.

Τέλος ο Τζόουνς ανακοίνωσε ότι στη μεγάλη "συγκέντρωση" θα ήταν μόνο μέλη του "τρίτου κύματος" (που ήδη είχαν γίνει πάνω από 200 με εγγραφές και από άλλες τάξεις) εκτός από τα τρία κορίτσια. Επίσης είπε στους μαθητές να μην πουν σε κανένα για τη μεγάλη "συγκέντρωση".

Την Παρασκευή το αμφιθέατρο γέμισε με τα 200 μέλη και με λάβαρα που είχαν φτιάξει τα ίδια τα μέλη του "τρίτου κύματος". Στη σκηνή της αίθουσας είχε τοποθετηθεί μια τηλεόραση από την οποία υποτίθεται θα μιλούσε ο "αρχηγός".

Αφού χαιρέτισε τη συγκέντρωση ο Τζόουνς και αντιχαιρετήθηκε από περισσότερα από διακόσια μανιασμένα χέρια των μελών, έσβησε τα φώτα και άναψε την τηλεόραση στην οποία φάνηκε μόνο το σήμα του σταθμού. Οι μαθητές μέσα σε νεκρική σιγή περίμεναν να φανεί ο αρχηγός. Όμως στην οθόνη υπήρχε μόνο το σήμα του σταθμού. Αυτό κράτησε δυο ολόκληρα λεπτά. Και τότε κάποιος μαθητής φώναξε: "δεν υπάρχει αρχηγός, έτσι δεν είναι;". Τότε ο Τζόουνς άναψε τα φώτα και, σιγά σιγά, άρχισε να μιλάει στους μαθητές. Αφού τους διαβεβαίωσε ότι δεν υπάρχει αρχηγός ούτε "τρίτο κύμα" είπε: "δεν είσαστε καλύτεροι από τους ναζί που μελετάμε. Νομίζετε ότι είσαστε οι εκλεκτοί… αφήστε με να σας δείξω ποιο θα ήταν το μέλλον σας".

Στη συνέχεια, ο Τζόουνς ξανάσβησε τα φώτα και πρόβαλε ένα ντοκυμανταίρ με τη μεγάλη συγκέντρωση του Χίτλερ στη Νυρεμβέργη, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, κλπ. Αφού τέλειωσε το φιλμ, ανέλυσε το πείραμα το φιλμ και κατέληξε με τα παρακάτω λόγια:
"είδαμε ότι ο φασισμός δεν είναι κάτι που έκαναν αυτοί οι άλλοι άνθρωποι. είναι παρών εδώ. Μέσα σε αυτή την αίθουσα… και εάν η αναπαραγωγή της φασιστικής νοοτροπίας (που κάναμε) είναι πλήρης, τότε ούτε ένας από σας δεν θα παραδεχθεί ποτέ πως ήταν παρών στην τελική αυτή "συγκέντρωση" του "τρίτου κύματος". Όπως και οι Γερμανοί, δε θα μπορέσετε ποτέ να παραδεχθείτε ότι πήγατε τόσο μακριά".
Όπως κι έγινε. Ο Τζόουνς δίδαξε στο γυμνάσιο αυτό της Καλιφόρνιας για τέσσερα χρόνια ακόμη. Μέσα σε αυτά τα χρόνια κανένας μαθητής δεν παραδεχόταν ότι έλαβε μέρος στη μεγάλη συγκέντρωση του τρίτου κύματος.

Ο ίδιος ο Τζόουνς κράτησε το μυστικό του πειράματος για πάνω από δέκα χρόνια. Πρωτοδημοσίευσε όλα αυτά μόλις το 1980. Το 1972 δημοσίευσε ένα διήγημα όπου περιέγραφε ορισμένες λεπτομέρειες, και το 1981 διασκευάστηκε σε ταινία. Ο συγγραφέας Τοντ Στράσσερ, με το ψευδώνυμο Μόρτον Ρου, έγραψε το μυθιστόρημα Το Κύμα, βασισμένο πάνω στην ταινία αλλά και τη διήγηση του Τζόουνς. Το βιβλίο γνώρισε επιτυχία, και στη Γερμανία προτεινόταν σαν ανάγνωσμα στα σχολεία. Διασκευάστηκε σε θεατρικό έργο και μιούζικαλ.

Τώρα στη θεατρική σκηνή
Το κύμα του Ρον Τζόουνς, σε σκηνοθεσία Γιάννη Ρήγα.
Μετάφραση: Ελπίδα Βιάννη, σκηνικά: Κώστας Αρώνης, κοστούμια: Χρήστος Μπρούφας, φωτισμοί: Στέλιος Τζολόπουλος, Κίνηση: Κώστας Γεράρδος, βίντεο: Γιάννης Πειραλής, βοηθός σκηνοθέτη: Μαρία Γρίβα.

Παίζουν: Δημήτρης Σιακάρας, Έκτωρ Καλούδης, Μαρία Καραμήτρη, Πάολα Μυλωνά, Χρύσα Τουμανίδου, Ανδρέας-Άγγελος Καρανικόλας, Χάρης Παπαδόπουλος, Τρυφωνία Αγγελίδου, Λίλα Βλαχοπούλου, Ελένη Κιλινκαρίδου, Γιάννης Σαμψαλάκης, Σταυριάννα Παπαδάκη, Ελένη Μισχοπούλου, Γιάννης Κολόι, Αίγλη Κατσίκη, Θανάσης Ρέστας.

Μια παραγωγή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος.

Στο Νέο Υπερώο του θεάτρου Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών (Εθνικής Αμύνης 2, Θεσσαλονίκη), από 16 Ιανουαρίου.
Τετάρτη & Κυριακή στις 19:00, Πέμπτη, Παρασκευή στις 21:00, Σάββατο στις 18:00 & 21:00.

Related Items ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2012-2013 ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Κ.Θ.Β.Ε. ΠΡΙΣΜΑ